Pada zaman
pemerintahan kerajaan Dinasti Saljuk, lahir seorang intelek Islam yang sangat
masyhur khususnya semasa pemerintahan Sultan Malik Shah (465H). Walaupun beliau
lahir dari keturunan yang sangat miskin, namun berkat kegigihan dalam meneroka
ilmu pengetahuan beliau telah menjadi seorang yang “kaya raya”. Cendekiawan
ulung yang dimaksudkan ialah Hujjat al Islam Zaynuddin Imam al Ghazali al
Syafie. Kemasyhurannya sangat dikagumi sehingga ke hari ini bukan sahaja di
kalangan dunia Islam bahkan juga dunia barat. Beliau telah berani melakukan
pembaharuan yang drastik terhadap pemikiran umat Islam di zamannya, dengan
tujuan mengubah kepercayaan dan iktikad mereka yang sesat pada ketika itu
khususnya dalam ilmu Falsafah, Tasawuf dan Kalam. Nama Imam al-Ghazali
disebut-sebut sebagai seorang sarjana Islam yang telah berjaya menguasai
pelbagai ilmu pengetahuan seperti ilmu Usuluddin, Fekah, Kalam, Hadith,
Sosiologi, Falsafah, Pendidikan dan sebagainya. Dengan keistimewaan yang
dimilikinya, tidak hairanlah Imam al-Ghazali dinobatkan sebagai “ensiklopedia”
pada zamannya.
2.0
RIWAYAT HIDUP
Nama Imam
al-Ghazali ialah Abu Hamid Muhammad bin Muhammad bin Muhammad bin Ahmad al Tusi
al Syafie. Beliau lebih terkenal dengan panggilan al-Ghazali. Imam al-Ghazali
dilahirkan pada pertengahan kurun ke 5 H iaitu pada tahun 1058 Masehi bersamaan
tahun 450H di sebuah kampung yang bernama Ghazalah iaitu di pinggir kota kecil
Thus dalam wilayah Khurasan di utara negara Iran. Panggilan kepada beliau “Abu
Hamid” yang bermaksud “bapa kepada Hamid” adalah gelaran khusus beliau setelah
beliau berumahtangga dan mendapat cahaya mata putera yang bernama Hamid. Imam
al-Ghazali telah dikurniakan empat orang cahaya mata, iaitu seorang lelaki dan
tiga perempuan. Anak lelaki tunggalnya yang bernama Hamid telah kembali ke
rahmatullah ketika usianya masih kecil lagi. Beliau berketurunan Parsi dan
sangat sinonim dengan gelaran Hujjat al Islam, Zaynuddin, al Tusi dan al Faqih
al Syafie.
Imam al-Ghazali adalah seorang
ulama, ahli fikir, ahli falsafah Islam yang terkemuka yang banyak memberi
sumbangan bagi perkembangan kemajuan manusia. Beliau pernah memegang jawatan
sebagai Naib Kaunselor di Madrasah Nizhamiyah, pusat pengajian tinggi di
Baghdad. Beliau juga adalah seorang ilmuan yang terkenal terutama dalam bidang
fekah dan merupakan seorang juru dakwah yang tersohor. Beliau juga merupakan
seorang ahli sufi dan pemidato yang sangat popular. Beliau memiliki kecerdasan
akal yang tinggi, bijak bercakap dan berbahas serta berusaha meneliti setiap
cabang ilmu yang dipelajarinya dengan bersungguh-sungguh. Di samping itu beliau
juga merupakan salah seorang tokoh mujaddid (pembaharuan) kurun ke 5 Islam
tanpa ada khilaf di kalangan para ulama tentang taraf mujaddid beliau ini.
Beliau telah meninggal dunia pada 14 Jamadilakhir 505H bersamaan 18 Disember
1111 Masehi ketika berusia 55 tahun di Thus.
Gurunya
yang mula-mula dalam fiqh ialah Imam Abu Hamid Ahmad bin Muhammad Ar-Radzakani
Ath-Thusi. Beliau belajar dengan gurunya itu semasa di Thus. Ketika di Jurjan
Imam al-Ghazali berguru dengan Abu An-Nashr Al-Isma’ili dan ketika di Nisabur
beliau belajar dengan gurunya yang bernama Imam Al-Haramain. Imam Al-Haramain
Al-Juwaini merupakan guru Imam al-Ghazali yang paling terkenal yang dianggap
sebagai ulama terkemuka dunia Islam waktu itu. Sewaktu di Thus dan Nisabur,
pengajian beliau lebih tertumpu kepada fiqh dan syariah. Kemudiannya, beliau
mula mengembara dan berguru ke serata pelusuk dunia Islam ; ke Baghdad,
Damsyik, Jerusalem, Kaherah, Iskandariah, Mekah dan Madinah.
Guru Imam al-Ghazali di dalam bidang
tasawuf ialah Imam Az-Zahid Abu Ali Al-Fadhl bin Muhammad bin Ali Al-Faramadi
Ath-Thusi. Manakala di akhir hayatnya Imam al-Ghazali belajar hadith dari
sebahagian syeikh. Antaranya ialah Abi Sahl Al-Marwazi dan Muhammad bin Yahya
Az-Zuzani. Di dalam bidang falsafah, beliau tidak mempunyai guru. Beliau
mempelajari bersungguh-sungguh ilmu falsafah itu dari kitab-kitab tanpa meminta
bantuan dengan guru. Beliau mempelajarinya ketika waktu terluang daripada
mengarang dan mengajar. Beliau mempelajarinya dalam masa lebih kurang dua
tahun.
Imam al-Ghazali juga mempunyai ramai
anak murid. Antara anak murid beliau ialah Muhammad bin Yahya, Abu Bakar Ibnul
Arabi, Muhammad bin Taumrut.
4.0
BUKU-BUKU DAN SUMBANGAN IMAM AL GHAZALI
Imam al-Ghazali
termasuk salah seorang dari imam-imam yang banyak mempunyai karangan. Beliau
telah meninggalkan banyak khazanah ilmu yang bernilai kepada seluruh umat
manusia dan umat Islam khususnya iaitu dengan lebih 200 buah buku karyanya.
Antara karya beliau yang masyhur ialah :
1.
Ihya’ Ulum al Din
2.
Al Munqidz min ad Dhalal
3.
Al Mustasfa min ‘ilm al Usul
4.
Tahafut al Falasifah
5.
Al-Wajiz
6.
Al-Basith
7.
Al-Wasith
8.
Al-Khulashah
9.
Maqasid al Falasifah
10. Al-Mankhul
11. Tanahir al Quran
12. Mi’yar al ‘Ilm
fi Fann al Mantiq
Sumbangan dan jasa Imam al-Ghazali terhadap dunia Islam sememangnya
tidak dapat disangkal lagi. Walaupun beliau telah lama meninggalkan alam ini,
warisan ilmu dan karya-karyanya yang sangat berharga tetap menjadi ingatan yang
masih segar untuk diabadikan oleh generasi selepasnya sehinggalah ke hari ini.
Segala karya tulisan Imam al-Ghazali telah banyak menarik perhatian orang-orang
di Eropah sehingga pelbagai hasil tulisan beliau telah diterjemah ke dalam
pelbagai bahasa. Tulisan beliau tentang logic, psikologi dan metafizik
merupakan karya beliau yang pertama kali menawan hati orang-orang Barat
terutama di Sepanyol. Buku Maqasid al Falasifah telah diterjemah ke dalam
bahasa Latin oleh Dominicus Gundissalimus dengan judul Logica et Philosophia al
Ghazali pada tahun 1145 M. Imam al-Ghazali juga telah meninggalkan sumbangan
yang berharga dengan mengubah mentaliti umat Islam kembali ke landasan yang
sebenar. Sumbangan beliau tersebut dikategorikan seperti berikut[1]
:
1. Beliau berjaya menyedarkan manusia daripada mengejar
teori-teori perdebatan, ilmu Fekah dan Logik serta perbezaan aliran mazhab
kepada menumpukan perhatian kehidupan yang sebenar dan menghayati agama, kitab
Allah dan as Sunnah atau dengan kata lain kembali kepada roh agama dan intinya,
bukan kepada kulit dan selaputnya.
2. Al-Ghazali menerusi nasihat-nasihat, perbincangan
etikanya serta perbahasan kejiwaannya telah memulihkan dan mengetengahkan
semula unsur “takut”. Dalam bukunya al Munqidh min al Dhalal beliau menekankan
perlu dicetuskan perasaan takut dan bimbang dalam diri kerana keadaan tidak
sesuai lagi untuk bersikap lembut, mengambil hati dan lunak terhadap mereka.
Perasaan takutkan neraka perlu ditanam sebagai dorongan utama untuk mencapai
hidayah Allah dan menjauhi kesesatan serta hawa nafsu.
3. Gerakan sufi telah mencapai kedudukan yang teguh dan
mantap dalam Islam berkat pengaruh dan kesan al-Ghazali, walaupun beliau
bukanlah orang yang mula-mula memperkenalkannya kepada Islam kerana Tasawuf
sudah pun wujud sebelum kemunculan Imam al-Ghazali lagi.
4. Penonjolan beliau terhadap falsafah Neoplatoisme dalam
gambaran Islam yang tulin berdasarkan al-Quran dan as-Sunnah ternyata tidak
dipengaruhi oleh pengaruh lain selain Islam.
Selain daripada itu, Maududi juga telah mencatatkan kejayaan-kejayaan
yang telah dicapai oleh al-Ghazali sebagai seorang ulama ulung dalam sejarah
pemikiran Islam. Kejayaan-kejayaan tersebut ialah[2]
:
1. Al-Ghazali telah mengkaji pemikiran Yunani dan
mengkritiknya sehingga pengaruh Yunani kepada alam pemikiran Islam menjadi
lemah. Kesan kritikannya terlalu kuat sehingga menembusi Eropah dan menghalang
pengaruhnya di sana sebaliknya membuka pintu kepada zaman penyelidikan moden
dan zaman enlightenment.
2. Beliau telah
berjaya membetulkan kesilapan ahli-ahli Falsafah dan ahli Kalam. Al-Ghazali
menjelaskan kepada orang Islam bahawa kepercayaan terhadap agama mereka
bukanlah bergantung pada hipotesis-hepotesis yang tidak rasional tetapi
bersandar kepada dasar-dasar yang teguh dan nyata.
3. Beliau telah memberi penafsiran yang rasional tentang
kepercayaan asas Islam sehinggakan kesahihannya tidak dapat dipersoal atas
dasar rasionalisme berabad-abad berikutnya. Disamping itu, beliau menerangkan
hikmah setiap suruhan syariah dan memberi kepada umat konsepsi yang jelas
mengenai Islam sehingga segala keraguan mereka dapat dihilangkan.
4. Beliau telah memeriksa semua kumpulan agama pada
zamannya dan perbezaan antara mereka. Dengan cermat beliau telah menjelaskan
had-had antara Islam dan kufur, had-had kebebasan penafsiran dibolehkan dan
batas-batas yang dilampaui yang bermakna kufur. Beliau juga menunjukkan Islam
yang sebenar telah membezakan mereka daripada yang palsu.
5. Beliau menghidupkan semula kefahaman Islam dan
meninggalkan taklid buta, menentang kejumudan serta menarik perhatian
masyarakat kepada punca sebenar, iaitu kitab Allah dan Sunnah Rasulullah s.a.w.
6. Beliau mengkritik sistem pendidikan yang sedang
merosot dan mengesyorkan sebuah sistem baru untuk menukarkannya. Sistem yang
wujud pada masa itu mempunyai dua kelemahan iaitu : (1) ia memisahkan sains
keduniaan daripada sains Islam yang mengakibatkan pemisahan urusan dunia
daripada amalan agama. (2) beberapa perkara yang tiada tempat dalam syariah
dimasukkan ke dalam kurikulum, seolah-olah ia adalah sebahagian daripada
syariah. Jadi, institusi-institusi pendidikan memberikan hal-hal yang salah
kepada pemikiran masyarakat mengenai Islam dan membantu melahirkan kumpulan
baru itu. Imam al-Ghazali telah menjelaskan kelemahan-kelemahan tersebut dan
menyediakan satu sistem yang menyeluruh meskipun ditentang oleh orang-orang
sezaman dengannya kemudian diterima oleh semua negara Islam.
7. Beliau telah membuat penilaian kritikal terhadap moral
dan agama masyarakat Islam waktu itu dan mencadangkan langkah-langkah untuk
mereformasikannya. Ini telah membangkitkan semangat keislaman semula dalam masyarakat.
Karyanya yang utama, Ihya’ Ulum al Din adalah hasil daripada usaha ini.
8. Beliau telah mengkritik secara bebas kerajaan yang
wujud dan meminta pegawai-pegawainya melalui hubungan individu kepada islah dan
mempengaruhi masyarakat agar tidak tunduk kepada penindasan tetapi berani untuk
menahan dan mengkritik penindasan.
[1]
Abu Zarrin bin Selamat (2006).
Kepentingan Pendidikan Sakral Menurut Al Ghazali Relevannya Ke Arah Memupuk
Solidariti Ummah. Kajian Teks Ihya’ Ulum Al Din, Disertasi Sarjana,
Universiti Malaya: Fakulti Sastera Dan Sains Sosial.
[2]
Abu Zarrin bin Selamat (2006).
Kepentingan Pendidikan Sakral Menurut Al Ghazali Relevannya Ke Arah Memupuk
Solidariti Ummah. Kajian Teks Ihya’ Ulum Al Din, Disertasi Sarjana,
Universiti Malaya: Fakulti Sastera Dan Sains Sosial.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan